Małżonek należy do kręgu osób, które w przypadku dziedziczenia ustawowego otrzymują spadek w pierwszej kolejności.

Prawomocne orzeczenie zarówno rozwodu jak i separacji skutkuje usunięciem byłego (lub formalnie obecnego – w przypadku separacji) małżonka od dziedziczenia.

Co jednak w sytuacji, gdy wprawdzie postępowanie o rozwód lub separację zostało wytoczone, ale przed wydaniem prawomocnego orzeczenie jeden z małżonków zmarł? Wtedy mogą pojawić się problemy. Czy można odsunąć (wyłączyć) takiego małżonka od dziedziczenia? Jeśli tak, to jakie są podstawy do odsunięcia od dziedziczenia? O tym w dzisiejszym artykule.

Skutki orzeczenia rozwodu na gruncie prawa spadkowego

Dziedziczenie ustawowe określa kolejność, w jakiej członkowie rodziny uprawnieni są do spadku. Zgodnie z przepisami Kodeksu cywilnego to właśnie małżonek wraz z dziećmi będzie dziedziczył w pierwszej kolejności. Po rozwodzie sytuacja jednak się zmienia. Prawomocny wyrok rozwodowy powoduje, że małżeństwo ustaje. W związku z tym – były mąż nie dziedziczy z ustawy po byłej żonie ani odwrotnie. Osoby te tracą też związane ze statusem małżeństwa prawo do zachowku. Oczywiście nie wyklucza to możliwości sporządzenia testamentu i powołania w nim do spadku byłego małżonka, czy też np. uczynienia zapisu na jego rzecz.

Skutki orzeczenia separacji na gruncie prawa spadkowego

Separacja również ma wpływ na dziedziczenie, ale tylko w niektórych przypadkach. Wyróżniamy bowiem dwa rodzaje separacji – faktyczną i formalną. Ta pierwsza ma miejsce, gdy małżonkowie rozstają się i ustaje między nimi więź fizyczna, duchowa i gospodarcza. Nie rodzi natomiast żadnych skutków prawnych i formalnie małżonkowie wciąż pozostają małżeństwem. Separacja formalna to natomiast separacja orzekana przez sąd. Prawomocne orzeczenie separacji formalnej niesie za sobą daleko idące skutki, także pod względem dziedziczenia. Małżonek zmarłego traktowany jest wówczas tak samo jak przy rozwodzie. Nie jest więc uprawniony do dziedziczenia ustawowego i nie przysługuje mu prawo do zachowku.

Separacja nie jest jednak stanem nieodwracalnym – na mocy orzeczenia może zostać zniesiona. Jeśli nastąpi to przed śmiercią małżonka, dziedziczenie ustawowe będzie odbywało się na takich zasadach, jakby separacja w ogóle nie miała miejsca.

Zatem w sytuacji, kiedy przed śmiercią jednego z małżonków zapadł prawomocny wyrok dotyczący separacji lub rozwodu sprawa jest więc jasna. Co jeśli sprawa o rozwód lub separację była w toku?

Jeśli w momencie śmierci spadkodawcy sprawa rozwodowa była jeszcze w toku albo wyrok się nie uprawomocnił, sąd umorzy postępowanie, a rozwód nie będzie skuteczny. Podobnie jest w przypadku separacji. Jednakże, na mocy przepisów Kodeksu cywilnego istnieją podstawy, które umożliwiają podważenie prawa do dziedziczenia małżonka względem, którego było prowadzone postępowanie rozwodowe lub separacyjne – pod pewnymi warunkami.

Sądowe wyłączenie małżonka od dziedziczenia

Przepis art. 940 kodeksu cywilnego stanowi, że:

Podstawą do wyłączenia od dziedziczenia jest wystąpienie – jako powód lub pozwany o orzeczenie rozwodu albo separacji z winy drugiego małżonka lub obu stron; Przesłankę tę spełni także wyrażenie przez pozwanego spadkodawcę zgody na rozwód lub separację z winy powoda;

Decyzja o wyłączeniu małżonka od dziedziczenia po zmarłym może nastąpić jedynie na drodze stosownego orzeczenia sądowego. O wydanie takiego orzeczenia mogą wnioskować tylko spadkobiercy pozostający w zbiegu z małżonkiem, czyli dzieci, wnuki lub dalsi krewni w przypadku braku posiadania zstępnych.

Spadkobiercy mają prawo wystąpić z powództwem o wyłączenie w terminie sześciu miesięcy od dnia, w którym dowiedzieli się o otwarciu spadku. Termin ten nie może jednak przekroczyć roku od śmierci spadkodawcy.

W toku tego postępowania sąd  dokumentu ma za zadanie rozstrzygnąć, czy wniesienie pozwu rozwodowego lub wniosku o separację z wyłącznej winy było uzasadnione. Sąd ustala zwłaszcza, czy – wedle okoliczności z chwili otwarcia spadku – zgłoszone przez spadkodawcę żądanie orzeczenia rozwodu lub separacji z winy drugiego małżonka było uzasadnione. Dominuje przy tym (trafny) pogląd, w myśl którego ocenie podlega zarówno, czy doszło do rozkładu pożycia małżeńskiego (art. 56 § 1 i art. 61¹ § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego-k.r.o.), jak i czy zachodzą okoliczności, w których orzeczenie rozwodu lub separacji jest niedopuszczalne (art. 56 § 2 i 3 oraz art. 61¹ § 2 k.r.o.). W braku przesłanki pozytywnej lub w razie zaistnienia którejkolwiek z przesłanek negatywnych rozwodu lub separacji powództwo o wyłączenie małżonka od dziedziczenia podlega oddaleniu.

Ze względu na powyższe, w złożonym pozwie spadkobierca musi zawrzeć następujące informacje:

– oznaczenie sądu, przed którym toczyło się postępowanie rozwodowe,

– wskazanie sygnatury akt rozwodowych,

– podstawa do dziedziczenia ustawowego składającego pozew spadkobiercy np. akt urodzenia,

– dowody potwierdzające wyłączną winę małżonka.

Z uwagi na to, że kwestie związane z powództwem o wyłączenie małżonka od dziedziczenia nie są łatwe, warto skorzystać w tym zakresie z pomocy profesjonalnego pełnomocnika.

Zachęcam do przeczytania innych artykułów z zakresu prawa spadkowego na moim blogu:

Odrzucenie spadku w imieniu małoletniego;

Przyjęcie lub odrzucenie spadku oraz ich konsekwencje prawne;

Nieważność testamentu – kiedy testament jest nieważny?;

Dziedziczenie testamentowe – co warto o nim wiedzieć?;

Dziedziczenie ustawowe – podstawowe zasady dziedziczenia;

Postępowanie spadkowe – czy jest obowiązkowe?;

Stwierdzenie nabycia spadku – podstawowe informacje;

Czynności, które powinien podjąć spadkobierca po śmierci spadkodawcy;

A w przyszłym tygodniu na blogu pojawi się kolejny artykuł z tej serii.

Jeżeli chcesz dowiedzieć się więcej na temat dziedziczenia w przypadku toczącego się postępowania o rozwód lub separację, reguł postępowania spadkowego albo zasad dziedziczenia – skontaktuj się ze mną poprzez Formularz Kontaktowy. Chętnie odpowiem na wszelkie pytania oraz pomogę załatwić formalności.

Wszelkie treści zamieszczone na stronie internetowej i blogu mają charakter wyłącznie informacyjny i edukacyjny, stanowiąc wyraz poglądów autora. Nie stanowią porady prawnej ani wykładni prawa oraz nie budują stosunku klient – prawnik. Autor wpisów nie ponosi odpowiedzialności za jakiekolwiek skutki prawne związane z ewentualnym wykorzystaniem przez kogokolwiek tych treści. Autor zastrzega sobie prawo do zmiany treści w szczególności w sytuacji zmiany prawa, orzecznictwa oraz praktyki organów administracji.