Nieważność testamentu – kiedy testament jest nieważny?

Photo by Álvaro Serrano on Unsplash

Pozostając w temacie prawa spadkowego, w nawiązaniu do poprzedniego wpisu dot. dziedziczenia testamentowego, dziś chciałabym przybliżyć Ci temat nieważności testamentu.

Testament ma odzwierciedlać ostatnią wolę zmarłego odnośnie dziedziczenia. Warunkiem dziedziczenia na podstawie testamentu jest jego ważność. Zdarza się jednak, że np. testament nie zawiera podpisu lub został sporządzony pod wpływem błędu.

O tym, jakie są przyczyny nieważności testamentu, jaki testament można podważyć i jak to zrobić oraz co się dzieje w sytuacji, gdy testament okaże się nieważny – o tym dowiesz się z dzisiejszego artykułu.

Kiedy testament jest nieważny?

Przyczyną nieważności testamentu mogą być błędy związane z niedochowaniem wymogów formalnych np. brak podpisu czy też sporządzenie treści testamentu na komputerze, jak również brak pełnej zdolności do czynności prawnych testatora – testator w chwili sporządzania testamentu musi mieć przynajmniej 18 lat i nie może być ubezwłasnowolniony. Jeśli natomiast testament sporządzi osoba nieletnia lub osoba ubezwłasnowolniona choćby częściowo, testament będzie nieważny, ponieważ dla oceny ważności testamentu znaczenie ma moment jego sporządzenia, a nie moment śmierci spadkodawcy.

Nieważny będzie również testament sporządzony przez przedstawiciela oraz testament zawierający rozrządzenia więcej niż jednego spadkodawcy, tzw. testament wspólny (np. sporządzony i podpisany wspólnie przez małżonków, którzy rozporządzają w testamencie majątkami indywidualnymi oraz majątkiem wspólnym, ustanawiając jako spadkobiercę swoją jedyną córkę).

Prawo cywilne przewiduje kilka okoliczności, które powodują nieważność testamentu. Testament jest nieważny, jeżeli został sporządzony:

– w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli,

– pod wpływem błędu uzasadniającego przypuszczenie, że gdyby spadkodawca nie działał pod wpływem błędu, nie sporządziłby testamentu tej treści,

– pod wpływem groźby.

Stan wyłączający świadome lub swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli zachodzi, gdy spadkodawca nie potrafi – z uwagi np. na chorobę psychiczną lub podeszły wiek kierować swoim postępowaniem.

W orzecznictwie przyjmuje się, że oświadczenie ostatniej woli jest swobodne, gdy spadkodawca nie kieruje się motywami intelektualnymi lub uczuciowymi na tle chorobowym, nie pozostaje pod dominującym wpływem czyjejkolwiek sugestii i zachowuje wewnętrzne poczucie swobody (Por. postanowienia SN z 14.12.2011 r., I CSK 115/11, OSNC-ZD 2012/3, poz. 61 i z 14.06.2012 r., ICSK564/11, LEX nr 1214325).

Ocena, czy spadkodawca pozostawał w chwili sporządzania testamentu w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli, wymaga z reguły wiadomości specjalnych. Zależnie od konkretnej sprawy, w rachubę wchodzi opinia biegłego sądowego z zakresu psychiatrii, psychologii, neurologii, geriatrii, farmakologii itp. Ważną rolę w sprawie odgrywa dokumentacja medyczna spadkodawcy, postać i treść pozostawionego przez niego testamentu czy zeznania świadków.

Podkreślić należy, że znaczenie ma w tym wypadku tylko stan umysłowy w chwili sporządzenia testamentu. Jeśli więc przykładowo dana osoba sporządzi testament, a kilka lat po tym wydarzeniu zostanie ubezwłasnowolniona, sporządzony przez nią testament będzie ważny.

Kolejna wada oświadczenia woli polega na pozostawaniu przez spadkodawcę pod wpływem błędu uzasadniającego przypuszczenie, że gdyby nie działał pod jego wpływem, nie sporządziłby testamentu tej treści. Bez znaczenia pozostaje to, czego błąd dotyczy, co oznacza, że może on wiązać się zarówno z treścią testamentu, jak i z okolicznościami nieuregulowanymi w czynności prawnej. Nie ma również znaczenia przyczyna powstania błędu, tzn. czy powstał on na skutek mylnego wyobrażenia testatora, czy działań osób trzecich. Błąd może dotyczyć w szczególności osoby spadkobiercy lub zapisobiercy, przedmiotu przysporzenia albo innych okoliczności faktycznych lub prawnych.

Nieważnością skutkuje także sporządzenie testamentu pod wpływem groźby. Groźba (przymus psychiczny) polega na zapowiedzi spowodowania niekorzystnych skutków w razie, gdyby spadkodawca nie sporządził testamentu oznaczonej treści. Nie jest przy tym wymagane, aby groźba okazała się bezprawna. Każda groźba jest zatem prawnie doniosła, o ile wywołała u spadkodawcy stan obawy, pod wpływem którego sporządził testament. Przy jej ocenie należy uwzględnić punkt widzenia spadkodawcy, co oznacza, że groźba nie musi być poważna w ocenie człowieka rozsądnego. Groźba może pochodzić od kogokolwiek i dotyczyć kogokolwiek. Nie musi być wyłączną przyczyną sporządzenia testamentu.

Jaki testament można podważyć?

Kodeks cywilny przewiduje różne rodzaje testamentu (m.in. własnoręczny, allograficzny, notarialny)  i każdy z nich można podważyć. Jednakże w praktyce, dużo prościej jest podważyć testament własnoręczny niż notarialny. Testament notarialny jest uważany za najpewniejszą formę testamentu, ponieważ notariusz przy sporządzaniu tego dokumentu musi upewnić się, że osoba sporządzająca testament (spadkodawca) ma świadomość znaczenia swoich działań oraz nie działa pod wpływem groźby czy przymusu.

Jak podważyć testament?

Podważenie testamentu następuje poprzez podniesienie zarzutu nieważności testamentu w sprawie sądowej. Nie można tego zrobić przed notariuszem.

W praktyce najczęściej na nieważność testamentu powołują się osoby w postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku. Jednak możliwe to jest również w innych postępowaniach np. podczas postępowania o uchylenie postanowienia o stwierdzenie nabycia spadku.

Na nieważność testamentu z przyczyn określonych w art. 945 k.c. można się powołać przez trzy lata od dnia, kiedy osoba mająca w tym interes dowiedziała się o przyczynie nieważności testamentu. Niezależnie jednak od momentu dowiedzenia się o przyczynie nieważności podważanie testamentu nie jest możliwe po upływie 10 lat od otwarcia spadku.

Skutki nieważności testamentu

W sytuacji, gdy testament okaże się nieważny, zastosowanie znajdą zasady dziedziczenia ustawowego.

 

Zachęcam do przeczytania innych artykułów z zakresu prawa spadkowego na moim blogu:

Dziedziczenie testamentowe – co warto o nim wiedzieć?;

Dziedziczenie ustawowe – podstawowe zasady dziedziczenia;

Postępowanie spadkowe – czy jest obowiązkowe?;

Stwierdzenie nabycia spadku – podstawowe informacje;

Czynności, które powinien podjąć spadkobierca po śmierci spadkodawcy;

A w przyszłym tygodniu na blogu pojawi się kolejny artykuł z tej serii.

Jeżeli chcesz dowiedzieć się więcej na temat tego, jak sporządzić ważny testament, zastanawiasz się, jak ułożyć stosunki majątkowe na wypadek swojej śmierci, masz wątpliwości co do ważności testamentu, który pozostawiła zmarła bliska osoba albo chcesz dowiedzieć się więcej na temat postępowania spadkowego, zasad dziedziczenia – skontaktuj się ze mną poprzez Formularz KontaktowyChętnie odpowiem na wszelkie pytania i pomogę Ci podjąć właściwą decyzję co do kierunków Twojego postępowania oraz załatwić wszelkie formalności.

 

Wszelkie treści zamieszczone na stronie internetowej i blogu mają charakter wyłącznie informacyjny i edukacyjny, stanowiąc wyraz poglądów autora. Nie stanowią porady prawnej ani wykładni prawa oraz nie budują stosunku klient – prawnik. Autor wpisów nie ponosi odpowiedzialności za jakiekolwiek skutki prawne związane z ewentualnym wykorzystaniem przez kogokolwiek tych treści. Autor zastrzega sobie prawo do zmiany treści w szczególności w sytuacji zmiany prawa, orzecznictwa oraz praktyki organów administracji.

 

 

 

Scroll Up