fot. prywatne

W poprzednim artykule omawialiśmy dziedziczenie ustawowe i wszystkie grupy spadkobierców ustawowych. Coraz więcej osób jednak chce mieć wpływ na to, co się stanie z ich majątkiem po śmierci, dlatego decyduje się się na sporządzenie testamentu.

Dowiedz się, czym jest dziedziczenie testamentowe, kto może sporządzić testament i jakie są rodzaje testamentów.

Na czym polega dziedziczenie testamentowe? Kto może sporządzić testament?

Powołanie do spadku może odbywać się na podstawie testamentu albo ustawy. Podstawową zasadą obowiązującą w polskim prawie spadkowym jest prymat woli spadkodawcy, co oznacza, że możesz sam zdecydować, komu przekażesz swój majątek na wypadek swojej śmierci. Testament jest jedyną czynnością prawną, mocą której można rozrządzić swym majątkiem na wypadek śmierci.

Testament może osoba, która ma pełną zdolność do czynności prawnych, czyli osoba, która nie jest osobą małoletnią bądź częściowo lub całkowicie ubezwłasnowolnioną. W testamencie  można powołać do spadku jedną lub kilka osób. Co ważne – testament może zawierać rozrządzenia tylko jednego spadkodawcy. To oznacza, że małżonkowie nie mogą sporządzić wspólnie jednego testamentu i powołać np. swojego syna/córkę jako spadkobiercę, natomiast każdy z nich może sporządzić oddzielny testament, w którym powoła syna/córkę co spadku. 

Jakie są rodzaje testamentów?

Pytanie o to, jak sporządzić testament, to jedno z najczęściej pojawiających się pytań wśród osób, które interesują się dziedziczeniem i chcą zabezpieczyć swoje interesy. Prawo polskie – ze względu na formę – wyróżnia testamenty zwykłe oraz szczególne.

I. Testamenty zwykłe – takie testamenty mogą być sporządzone przez każdą osobę mającą pełną zdolność do czynności prawnych. Do tej kategorii zaliczamy:

• testament holograficzny (własnoręczny)
• testament notarialny
• testament allograficzny

Czym charakteryzuje się każdy z tych testamentów?

Testament holograficzny (własnoręczny) –  zgodnie z art. 949 k.c. spadkodawca może sporządzić testament w ten sposób, że napisze go w całości pismem ręcznym, podpisze i opatrzy datą. Jednakże brak daty nie pociąga za sobą nieważności testamentu własnoręcznego, jeżeli nie wywołuje wątpliwości co do zdolności spadkodawcy do sporządzenia testamentu, co do treści testamentu lub co do wzajemnego stosunku kilku testamentów;

Testament notarialny – sporządzony w formie aktu notarialnego przez notariusza, który przechowuje oryginał testamentu notarialnego w kancelarii notarialnej;

Testament allograficzny – zgodnie z art. 951 k.c. spadkodawca może sporządzić testament także w ten sposób, że w obecności dwóch świadków oświadczy swoją ostatnią wolę ustnie wobec wójta (burmistrza, prezydenta miasta), starosty, marszałka województwa, sekretarza powiatu albo gminy lub kierownika urzędu stanu cywilnego. Oświadczenie spadkodawcy spisuje się w protokole z podaniem daty jego sporządzenia, zaś protokół odczytuje się spadkodawcy w obecności świadków. Protokół powinien być podpisany przez spadkodawcę, przez osobę, wobec której wola została oświadczona oraz przez świadków. Jeżeli spadkodawca nie może podpisać protokołu, należy to zaznaczyć w protokole ze wskazaniem przyczyny braku podpisu (osoby głuche lub nieme nie mogą w  tej formie sporządzić testamentu).

II. Testamenty szczególne – te testamenty mogą być sporządzone jedynie w określonych sytuacjach i ich ważność jest ograniczona w czasie. Takie testamenty tracą moc z upływem sześciu miesięcy od ustania okoliczności , które uzasadniały niezachowanie formy testamentu zwykłego, chyba że spadkodawca zmarł przed upływem tego terminu. Bieg terminu ulega zawieszeniu przez czas, w ciągu którego spadkodawca nie ma możności sporządzenia testamentu zwykłego.

Kodeks cywilny przewiduje 3 rodzaje testamentów szczególnych:

• testament ustny
• testament podróżny
• testament wojskowy

Czym charakteryzuje się każdy z tych testamentów?

Testament ustny – zgodnie z art. 952 k.c. jeżeli istnieje obawa rychłej śmierci spadkodawcy lub jeżeli wskutek szczególnych okoliczności zachowanie zwykłej formy testamentu jest niemożliwe lub bardzo utrudnione, spadkodawca może oświadczyć ostatnią wolę ustnie przy jednoczesnej obecności co najmniej trzech świadków. Treść testamentu ustnego może być stwierdzona w ten sposób, że jeden ze świadków albo osoba trzecia spisze oświadczenie spadkodawcy przed upływem roku od jego złożenia, z podaniem miejsca i daty oświadczenia oraz miejsca i daty sporządzenia pisma, a pismo to podpiszą spadkodawca i dwaj świadkowie albo wszyscy świadkowie. W wypadku gdy treść testamentu ustnego nie została w powyższy sposób stwierdzona, można ją w ciągu sześciu miesięcy od dnia otwarcia spadku stwierdzić przez zgodne zeznania świadków złożone przed sądem. Jeżeli przesłuchanie jednego ze świadków nie jest możliwe lub napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody, sąd może poprzestać na zgodnych zeznaniach dwóch świadków.

Testament podróżny – zgodnie z art. 953 k.c. podczas podróży na polskim statku morskim lub powietrznym można sporządzić testament przed dowódcą statku lub jego zastępcą w ten sposób, że spadkodawca oświadcza swą wolę dowódcy statku lub jego zastępcy w obecności dwóch świadków. Dowódca statku lub jego zastępca spisuje wolę spadkodawcy, podając datę jej spisania, i pismo to w obecności świadków odczytuje spadkodawcy, po czym pismo podpisują spadkodawca, świadkowie oraz dowódca statku lub jego zastępca. Jeżeli spadkodawca nie może podpisać pisma, należy w piśmie podać przyczynę braku podpisu spadkodawcy. Jeżeli zachowanie tej formy nie jest możliwe, można sporządzić testament ustny.

Testament wojskowy –  może być sporządzony tylko w czasie mobilizacji lub wojny albo przebywania w niewoli przez osoby wymienione w Rozporządzeniu Ministra Obrony Narodowej z dnia 30 stycznia 1965 r. w sprawie testamentów wojskowych (w formie przewidzianej Rozporządzeniem).

Co jest warunkiem dziedziczenia na podstawie testamentu?

Warunkiem dziedziczenia na podstawie testamentu jest jego ważność. Prawo przewiduje kilka okoliczności, które powodują nieważność testamentu. Kiedy testament jest nieważny? Testament jest nieważny, jeżeli został sporządzony:

– w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli,

– pod wpływem błędu uzasadniającego przypuszczenie, że gdyby spadkodawca nie działał pod wpływem błędu, nie sporządziłby testamentu tej treści,

– pod wpływem groźby.

Na nieważność testamentu z powyższych przyczyn nie można się powołać po upływie lat trzech od dnia, w którym osoba mająca w tym interes dowiedziała się o przyczynie nieważności, a w każdym razie po upływie lat dziesięciu od otwarcia spadku.

W sytuacji gdy testament okaże się nieważny, zastosowanie znajdą zasady dziedziczenia ustawowego.

Jakie jeszcze rozporządzenia może zawierać testament?

W testamencie spadkodawca może dokonać, tzw. zapisu. Rozróżniamy zapis zwykły i windykacyjny.

Zapis zwykły polega na tym, iż spadkodawca może zobowiązać spadkobiercę ustawowego lub testamentowego do spełnienia określonego świadczenia majątkowego na rzecz oznaczonej osoby. Wówczas zapis ten wykonuje spadkobierca (przykładowo, jeśli spadkodawca powołał do spadku syna i wskazał, że swój samochód zapisuje siostrzeńcowi – aby samochód stał się po śmierci spadkodawcy własnością siostrzeńca, to syn musi przenieść na siostrzeńca jego własność).

Z kolei zapis windykacyjny polega na tym, że spadkodawca może postanowić, że oznaczona osoba nabywa przedmiot zapisu z chwilą otwarcia spadku (przykładowo, jeśli spadkodawca powołał do spadku syna i wskazał, że swój samochód zapisuje siostrzeńcowi, to samochód stanie się własnością siostrzeńca po śmierci spadkodawcy niejako automatycznie, syn nie musi dodatkowo przenosić na siostrzeńca jego własności). Taki zapis może być zawarty wyłącznie w testamencie sporządzonym w formie aktu notarialnego.

Ponadto, spadkodawca może w testamencie włożyć na spadkobiercę lub na zapisobiercę obowiązek oznaczonego działania lub zaniechania, nie czyniąc nikogo wierzycielem. Jest to, tzw. polecenie.

Czy testament można odwołać?

Spadkodawca może testament odwołać lub zmienić w każdej chwili. Sposoby odwołania testamentu zostały wskazane w art.946 k.c. Zgodnie z jego treścią spadkodawca może:

– sporządzić nowy testament,

– zniszczyć testament lub pozbawić go cech ważności (w zamiarze odwołania testamentu),

– dokonać w testamencie zmian, z których wynika wola odwołania testamentu.

Jeśli spadkodawca zdecyduje się sporządzić nowy testament, to może on być sporządzony w dowolnej formie. Nie ma tu wymogu formy pochodnej. Jeśli natomiast spadkodawca odwoła testament i nie sporządzi nowego testamentu, to zastosowanie znajdą przepisy dot. dziedziczenia ustawowego.

Zachęcam do przeczytania innych artykułów z zakresu prawa spadkowego na moim blogu:

Dziedziczenie ustawowe – podstawowe zasady dziedziczenia;

Postępowanie spadkowe – czy jest obowiązkowe?;

Stwierdzenie nabycia spadku – podstawowe informacje;

Czynności, które powinien podjąć spadkobierca po śmierci spadkodawcy;

A w przyszłym tygodniu na blogu pojawi się kolejny artykuł z tej serii.

Jeżeli chcesz dowiedzieć się więcej na temat tego, jak sporządzić ważny testament lub zastanawiasz się, jak ułożyć stosunki majątkowe na wypadek swojej śmierci albo chciałbyś dowiedzieć się więcej na temat postępowania spadkowego, zasad dziedziczenia – skontaktuj się ze mną poprzez Formularz Kontaktowy. Chętnie odpowiem na wszelkie pytania i pomogę Ci podjąć właściwą decyzję co do kierunków Twojego postępowania oraz załatwić wszelkie formalności.

Wszelkie treści zamieszczone na stronie internetowej i blogu mają charakter wyłącznie informacyjny i edukacyjny, stanowiąc wyraz poglądów autora. Nie stanowią porady prawnej ani wykładni prawa oraz nie budują stosunku klient – prawnik. Autor wpisów nie ponosi odpowiedzialności za jakiekolwiek skutki prawne związane z ewentualnym wykorzystaniem przez kogokolwiek tych treści. Autor zastrzega sobie prawo do zmiany treści w szczególności w sytuacji zmiany prawa, orzecznictwa oraz praktyki organów administracji.